Bài
viết này không đi sâu vào vấn đề kỹ thuật của các loại hệ thống máy
lạnh, cũng không đề cập tới mặt trái của máy lạnh là tác hại tới môi
trường; mà chỉ đưa ra những vấn đề thường gặp của loại thiết bị này
trong công trình dân dụng, nhà ở nhằm tìm giải pháp kiến trúc – kỹ
thuật phù hợp và thuận tiện. Ở đó, xử lý vị trí tiện lợi, đảm bảo mỹ
thuật cho cục nóng – cục lạnh là cả một vấn đề cần lưu ý.
 |
| Giải pháp “cất” cục lạnh khi cục lạnh điều hoà chung tường với tủ. |
Thiết bị không thể thiếu
Mùa hè năm 2010 và đầu năm 2011; Việt Nam đã chứng kiến hai đợt khí hậu
khắc nghiệt, kéo dài. Đó là đợt nóng kỷ lục vào mùa hè và đợt lạnh kỷ
lục vào mùa đông. Trong những ngày mùa hè nóng như đổ lửa đó, điều hoà
nhiệt độ là mặt hàng thiết bị bán chạy nhất. Và trong đợt rét của mùa
đông, dù tính chất cấp thiết không như mùa hè, nhưng cũng rất nhiều
người mua máy điều hoà hai chiều (máy cho phép tăng nhiệt độ cao hơn
nhiệt độ môi trường), hoặc đổi máy từ một chiều sang hai chiều. Có lẽ
với tính chất như vậy, dùng từ “máy điều hoà nhiệt độ” sẽ chuẩn xác
hơn là “máy lạnh” – vốn là cách nói quen thuộc.
Việc lắp đặt thiết bị này cho công trình, nhà ở gia đình phổ biến đến
nỗi hầu như ta có thể nhìn thấy điều hoà nhiệt độ có mặt ở khắp mọi
nơi, không cứ gì phải là công trình sang trọng hay nhà ở xây mới. Điều
hoà nhiệt độ gần như là thiết bị bắt buộc, không thể thiếu ở văn
phòng, nhà hàng, quán xá, là tiêu chuẩn của sự tiện nghi. Còn đối với
nhà ở gia đình, thì điều hoà nhiệt độ giờ đây cũng giống như… quạt máy
ngày xưa. Thị trường máy điều hoà nhiệt độ cũng phong phú với nhiều
chủng loại, mẫu mã; giá thành không quá cao so với mức sống, nên ngày
càng phổ biến hơn. Với những công trình xây mới, hạng mục điều hoà
nhiệt độ là một nội dung tất yếu của thiết kế – thi công, được tính
trong chi phí đầu tư xây dựng.
Thiết kế và lắp đặt đồng bộ trong quá trình xây dựng
Điều hoà nhiệt độ là loại thiết bị “cứng” (thiết bị gắn cố định), có
quan hệ chặt chẽ với kiến trúc và kỹ thuật của công trình. Vì vậy,
việc lắp đặt máy điều hoà phải được nghiên cứu tính toán kỹ từ khâu
thiết kế: chọn lựa loại máy liên quan đến công suất, hình thức, các
yêu cầu kỹ thuật của hệ thống đường dây, ống… rồi khớp nối với thiết
kế của kiến trúc, hệ thống điện, hệ thống thoát nước để có giải pháp
thiết kế kiến trúc – kỹ thuật đồng bộ và phù hợp. Nhiều chủ nhà (và
thậm chí không ít kiến trúc sư) cho rằng: khi nào làm hoàn thiện mua
điều hoà về lắp cũng được. Đó là một suy nghĩ sai lầm. Thực tế thì với
những công trình cũ lắp thêm, bổ sung điều hoà thì đúng là… kiểu gì
cũng lắp được. Nhưng với công trình mới xây dựng, việc thiết kế, lắp
đặt đồng bộ trong quá trình xây dựng là hết sức cần thiết, đảm bảo được
yếu tố thẩm mỹ, kỹ thuật và cả vấn đề kinh tế (do hệ thống phù hợp và
vận hành hiệu quả, không bị hao phí năng lượng).
Thông thường, sau khi đã có thiết kế hệ thống và định vị máy; việc lắp
đặt hệ thống điều hoà được chia làm hai giai đoạn trong quá trình thi
công:
+ Giai đoạn thứ nhất là đặt hệ thống ống bảo ôn, dây điện từ vị trí dàn
nóng tới dàn lạnh, đặt hệ thống ống thoát nước. Hệ thống dây – ống
này thường được chôn âm tường, hoặc đi trên trần kỹ thuật. Giai đoạn
này cần đặt trước khi tiến hành trát khối xây, hoặc thi công trần giả.
Cần lưu ý tuỳ chủng loại máy mà chờ nguồn điện ở dàn nóng hay dàn
lạnh, hoặc có thể đi thừa dây (bọc theo ống bảo ôn) cho phép đấu điện ở
cả hai đầu. Điều hoà nhiệt độ là thiết bị có công suất tiêu thụ điện
lớn, nên nhất thiết phải có thiết bị an toàn riêng (cầu dao/át), đặt
độc lập hoặc cùng hệ thống tủ át của tầng.
+ Giai đoạn thứ hai là lắp máy, định vị dàn nóng, dàn lạnh, đấu nối hệ
thống ống bảo ôn, dây tín hiệu, dây nguồn, đường thoát nước với thiết
bị. Giai đoạn này thường thi công trước khi sơn tường lượt cuối cùng
và trước khi làm sàn gỗ (để tránh hư hại). Khi lắp đặt máy phải kiểm
tra lại hệ thống ống, dây chờ sẵn đảm bảo nguyên vẹn, an toàn.
 |
| Một giải pháp che chắn cục nóng tránh điểm nhìn từ trong nhà ra vị trí phòng khách. |
Đặt máy điều hoà ở đâu?
Đây là vấn đề dễ mà cũng không hề dễ, có liên quan trực tiếp tới thiết
kế kiến trúc và nội thất. Đây cũng chính là vướng mắc hay gặp phải,
gây khó khăn cho việc lắp đặt nếu như không có sự tính toán từ khâu
thiết kế. Với loại điều hoà thế hệ cũ (điều hoà một cục, hay còn gọi
là điều hoà xuyên tường – hiện hầu như còn sử dụng rất ít) thì không
có nhiều lựa chọn cho vị trí; bởi phải tìm và ưu tiên cho bức tường
nào đảm bảo dàn nóng hướng ra nơi thoáng. Nhưng đối với điều hoà thế
hệ mới thì về cơ bản là có hai bộ phận (dàn nóng và dàn lạnh) độc lập
nhau về vị trí. Dàn nóng đặt phía ngoài để thổi hơi nóng ra, còn dàn
lạnh đặt trong phòng, trong không gian tiếp nhận không khí đã được
điều hoà. Đó là nguyên tắc chung, song cụ thể đặt ở đâu lại là vấn đề
không đơn giản, cần được nghiên cứu kỹ để đảm bảo thuận tiện thi công
lắp đặt, đảm bảo yêu cầu kỹ thuật, thẩm mỹ, vận hành tốt, dễ dàng bảo
trì và sửa chữa khi có sự cố. Thực tế, rất nhiều chủ nhà làm đến khâu
hoàn thiện, gọi thợ tới lắp điều hoà mà không biết đặt máy ở đâu vì
đặt đâu cũng thấy dở; bởi vì không có tính toán thiết kế từ trước.Máy
điều hoà (dàn nóng và dàn lạnh) nên đặt ở những vị trí sau:
- Dàn nóng: Dàn nóng điều hoà nên được đặt trong logia, dưới sàn
bancông (cao trên cửa). Mặc dù dàn nóng được thiết kế để có thể đặt
được ngoài trời, chịu mưa nắng song nếu được che chắn tuổi thọ của
thiết bị vẫn cao hơn nhiều và hoạt động ổn định hơn. Ngoài ra, đặt
điều hoà ở những vị trí này cũng thuận tiện và an toàn trong quá trình
thi công lắp đặt, bảo dưỡng do có sàn công tác. Tuy nhiên, ưu tiên
lớn nhất cho việc đặt dàn nóng phải là nơi và hướng thông thoáng. Một
vấn đề hay gặp phải là dàn nóng điều hoà luôn làm ảnh hưởng (xấu) đến
mặt tiền, thẩm mỹ công trình. Do vậy, giải pháp kiến trúc cần được
nghiên cứu kỹ để đảm bảo tính thẩm mỹ. Tại vị trí điều hoà ở logia,
bancông có thể thiết kế những kết cấu bao che nhẹ và thoáng như hệ thống
lam, tường hoa thông thoáng mà vẫn che được dàn nóng điều hoà. Với
những công trình lớn hơn như văn phòng, nhà hàng, chung cư… có thể
thiết kế giếng trời kỹ thuật, khe thoáng để đặt dàn nóng điều hoà. Cần
lưu ý kích thước của không gian này phải đảm bảo thông thoáng theo
tiêu chuẩn kỹ thuật.
- Dàn lạnh: Dàn lạnh được đặt trong phòng, phải đặt ở vị trí đảm bảo
thẩm mỹ nội thất, không bị cản để có thể thổi khí đều khắp phòng.
Trong các công trình nhỏ như nhà ở thì đa phần dùng kiểu điều hoà treo
tường. Và thực tế thì tỷ lệ sử dụng điều hoà lạnh nhiều hơn là điều
hoà nóng, và khí lạnh là khí tụ, nên dàn lạnh điều hoà thường được
treo cao. Với chiều cao thông thuỷ trung bình của phòng ngủ trong nhà ở
khoảng 2,7m đến 3m thì có thể treo cao sát trần (cách trần một khoảng
nhỏ để dễ lắp đặt). Cần tránh hướng thổi gió với khoảng cách gần của
dàn lạnh vào các vị trí sinh hoạt chính như bàn sinh hoạt chung, bàn
làm việc, giường ngủ… dễ gây khó chịu và ảnh hưởng tới sức khoẻ người
sống và sử dụng trong không gian đó. Bên cạnh đó, vị trí đặt dàn lạnh
cũng phải tính toán đến một yếu tố rất quan trọng – đó là vấn đề thoát
nước. Xác định chuẩn vị trí mặt lạnh trong nội thất cũng đồng nghĩa với
việc đặt ống thoát nước chờ chính xác vị trí và cao độ.
Về cơ bản, dù đặt dàn nóng hay dàn lạnh ở đâu thì cũng phải đảm bảo yêu
cầu kỹ thuật quan hệ giữa hai thiết bị này. Theo tiêu chuẩn kỹ thuật
chung, với các máy có công suất 9000BTU – 12000BTU thì ống đồng bảo ôn
không dài quá 15m, dàn nóng không cao hơn dàn lạnh quá 7m; với các
máy từ 18000BTU-24000BTU thì ống đồng bảo ôn không dài quá 20m, dàn
nóng không cao hơn dàn lạnh quá 15m.
 |
|
Một căn hộ chung cư có bất lợi do ở phía tường bên kia (dù có
logia) không còn khoảng cách đặt dàn lạnh vì đỉnh cửa sổ cao sát
trần; dàn lạnh được chuyển về phía trong và thoát nước về hệ thống
thoát nước của vệ sinh. |
Thoát nước – vấn đề hay quên
Có một điều rất đơn giản nhưng lại ít được quan tâm: đó là vấn đề thoát
nước ở điều hoà. Trong quá trình làm lạnh khí (ở dàn lạnh), hơi nước
ngưng tụ và hoá lỏng, vì vậy phải có đường thoát nước từ dàn lạnh ra.
Nhiều người không chú ý, thậm chí không biết đến vấn đề này nên khi
lắp đặt điều hoà, không biết thoát nước đi đâu – nhất là khi dàn lạnh ở
phía tường trong, không tiếp cận với hệ thống thoát nước nào hoặc đi
ra ngoài mặt thoáng rất xa. Khác với ống bảo ôn thường đi trên cao (do
dàn nóng và dàn lạnh đều treo cao), ít bị ảnh hưởng và có thể chấp
nhận đi nổi trong trường hợp bất đắc dĩ; thì ống thoát nước lại phải
thấp dần để đảm bảo chiều dốc. Vì lẽ đó, nếu không thiết kế trước hệ
thống thoát nước và đặt ống ngầm chờ sẵn thì rất khó khăn, ảnh hưởng
thẩm mỹ và cả vấn đề sử dụng nếu như ống thoát nước nổi trong không
gian sử dụng. Nước thoát điều hoà là nước lạnh, vậy khi đi ngầm trong
tường nhất thiết phải được bọc lớp bảo ôn bằng cao su để tránh quá
trình trao đổi nhiệt, ngưng tụ tiếp trong lòng tường, dễ gây mốc tường
hoặc thay đổi nhiệt độ, làm co ngót gây nứt tường.
Nước điều hoà có thể thoát về các hệ thống thoát mái, thoát chậu – sàn
vệ sinh hoặc thoát chậu rửa bếp, tuỳ theo vị trí của dàn lạnh (liên
quan tới dàn nóng). Tốt nhất là thoát nước trực tiếp vào các hệ thống
ống, không nên để thoát ra sàn (logia, vệ sinh). Điều kiện lý tưởng là
dàn nóng để ở logia, dàn lạnh ở mặt trong tường phòng tiếp xúc với
logia, như vậy khoảng cách và chiều cao rất thuận tiện; và khi đó nước
thoát điều hoà từ dàn lạnh sẽ đi xuyên tường ra ngoài logia, đấu nối
vào hệ thống thoát mái theo trục đứng, cùng đón thoát sàn logia. Trong
những trường hợp công trình không có bancông, logia cùng hệ thống
thoát nước đứng, hoặc cục bộ vị trí phòng đó có tường liền với không
gian bên ngoài; thì cần thoát nước điều hoà về các hệ thống thoát nước
gần nhất (như vệ sinh), không được để nước chảy tự do ra ngoài. Và
một điều lưu ý cuối cùng, đơn giản nhất nhưng rất quan trọng là hệ thống
ống thoát nước của điều hoà phải được lắp đặt đảm bảo độ dốc thoát
nước.
Lắp đặt máy điều hoà nhiệt độ cục bộ cho các công trình nhỏ như nhà ở
gia đình không khó, và có thể làm bất cứ lúc nào. Nhưng để có một giải
pháp tốt, tìm được vị trí phù hợp cho thiết bị cần thiết phải có
thiết kế và thực hiện thi công đồng bộ cùng các hạng mục khác. Đây là
bài toán phải giải bằng cả giải pháp kiến trúc – nội thất và giải pháp
kỹ thuật, mà người kiến trúc sư phải có cái nhìn tổng thể. Việc tồn
tại gần như bắt buộc của loại thiết bị này hiện nay, biết đâu có thể
là tiền đề cho những hình thức kiến trúc phong phú?
(Theo SGTT)
